นักแสดงโขนซ้อมพร้อมกันครั้งแรกและเบื้องหลังฉาก พร้อมประติมากรรมสุดยิ่งใหญ่ของการแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ตอน “สะกดทัพ”
เบื้องหลังฉากสุดยิ่งใหญ่ของการแสดงโขนตอน “สะกดทัพ” นักแสดงโขนระดับศิลปินชั้นครูและเยาวชนร่วมสืบทอดพิธีคำนับครูจัดทัพซ้อมการแสดงพร้อมกันครั้งแรก เพื่อเตรียมความพร้อมสำหรับการแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ตอน “สะกดทัพ” ณ วิทยาลัยนาฏศิลป สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ศาลายา อ.พุทธมณฑล จ.นครปฐม โดยพิธีคำนับครูนาฏศิลป์ มีคณะกรรมการจัดการแสดง คณะครูอาจารย์ ผู้อาวุโสด้านนาฏศิลป์ นักแสดง นักร้องและนักดนตรีร่วมพิธี เป็นพิธีสำคัญในวงการนาฏศิลป์และดุริยางคศิลป์ เพลงหน้าพาทย์ ดนตรีบางเพลงและท่ารำบางท่า เป็นเพลงและท่ารำที่ศักดิ์สิทธิ์ จึงนับเป็นสิริมงคลสำหรับครูอาจารย์และศิลปินทุกคน
โดยในครั้งนี้ตัวละครพระ โขนพระ นาง ยักษ์ และลิง ได้ซ้อมร่วมกันเป็นครั้งแรก และความพิเศษของการแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ตอน “สะกดทัพ” ในครั้งนี้ได้มีกระบวนท่ารำที่มีการรื้อฟื้นขึ้นมาใหม่ เช่น กระบวนท่ารำของนางพิรากวน ซึ่งครูรัจนา พวงประยงค์ ศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์ไทย-ละคร) พ.ศ. 2554 ได้รับการสืบทอดมาจากครูตั้งแต่ในยุคกรมศิลป์ รวมถึงกระบวนท่าหนุมานรบมัจฉานุเป็นการสืบทอดกระบวนท่าดั้งเดิมและยังมีกระบวนท่าใหม่เพิ่มเติม การแสดงโขนตอน “สะกดทัพ” เป็นตอนที่มีฉากผจญภัยมากมาย จากเรื่องราวการต่อสู้ของหนุมานยอดวานรทหารเอกของพระรามและไมยราพ
ในครั้งนี้ใช้บทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 1 จึงมีการตีบทที่แตกต่างกัน รวมถึงเพลงหน้าพาทย์ของตัวโขนยักษ์ เช่น หน้าพาทย์ดำเนิน พรามหณ์ของไมยราพ ซึ่งเป็นเพลงหน้าพาทย์ที่สำคัญของโขนยักษ์ที่ใช้ในพิธีการบวช ถือเป็นหน้าพาทย์ศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งเป็นท่ารำที่ได้รับการคิดขึ้นมาเป็นพิเศษ เพื่อใช้ในการแสดงโขนครั้งนี้โดยเฉพาะ ซึ่งทุกตัวละครต่างได้ทุ่มเทฝึกซ้อมกันอย่างสุดกำลังความสามารถ ผ่านการฝึกซ้อมเคี่ยวกรำฝีมือ เพื่อให้มีความพร้อมในการแสดงอย่างเต็มที่
และอีกองค์ประกอบที่สำคัญเบื้องหลังฉากและประติมากรรมสุดยิ่งใหญ่ สำหรับการแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ตอน “สะกดทัพ” โดยมีอาจารย์สุดสาคร ชายเสม ผู้ออกแบบและควบคุมการสร้างประติมากรรมและเครื่องประกอบฉาก พร้อมเผยเบื้องหลังการจัดทำหุ่นยักษ์หนุมานแปลงกาย และงานจิตรกรรมฉาก พร้อมด้วยอาจารย์วิชัย รักชาติ ผู้ดูแลการเขียนฉาก ณ อาคารเรียน-รู้-เรื่อง-โขน ศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด จ.พระนครศรีอยุธยา
อาจารย์สุดสาคร ชายเสม กล่าวถึงฉากโดดเด่นที่แตกต่างจากเดิม เนื่องจากเป็นบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 1 คือฉากหนุมานต้องแผลงฤทธิ์แปลงร่างใหญ่ยักษ์ จึงมีการสร้างสรรค์ประติมากรรมหนุมานแปลงกาย 4 พักตร์ 8 กร ขนาดใหญ่สูงถึง 8 เมตร พร้อมมีเทคนิคพิเศษในการออกแบบกลไกให้เคลื่อนไหวได้ เพื่อให้เป็นไปตามบทพระราชนิพนธ์ รวมทั้งมีประติมากรรมที่เป็นที่จดจำนำกลับคืนสู่เวทีอีกครั้ง อย่างฉากหนุมานอมพลับพลาขนาดใหญ่ สูง 8.50 เมตร ที่นำโครงสร้างเดิมกลับมาปรับปรุงใหม่ให้อลังการมากยิ่งขึ้น
ในส่วนของงานจิตรกรรมฉากที่ออกแบบและเขียนขึ้นใหม่เกือบทั้งหมด เนื่องจากฉากเดิมเกิดการชำรุดทรุดโทรมตามกาลเวลา โดยมีทีมงานช่างเขียนฝีมือดีมาช่วยกันสร้างสรรค์ฉากให้สวยสมบูรณ์แบบ อาทิ ฉากวิมานของเทวดา นางฟ้าที่งดงามตระการตาและฉากม่านพระ ที่ต้องออกแบบและทำขึ้นใหม่แทนฉากเดิมที่ทอด้วยพรมของอาจารย์จักรพันธุ์ โปษยกฤต ด้านอาจารย์วิชัย รักชาติ ผู้ดูแลการเขียนฉากนำทีมนักศึกษาจากวิทยาลัยเพาะช่าง มหาวิทยาลัยราชมงคลรัตนโกสินทร์ และช่างเขียนจิตรกรรมกรรมฝาผนังมีความชำนาญ ร่วมระดมกำลังเพื่อสร้างสรรค์จิตรกรรมฉากในการแสดงโขนตอน “สะกดทัพ” ให้งดงามตระการตาอย่างสมบูรณ์แบบ
การสร้างจิตรกรรมฉากต้องตีความจากวรรณกรรม โดยมีต้นแบบของภาพจิตรกรรมเรื่องรามเกียรติ์มาจากระเบียงคดวัดพระแก้ว ลายรดน้ำ ภาพหินแกะสลักที่วัดโพธิ์ ซึ่งนำมาตีความก็จะต้องนำมาออกแบบใหม่ในรูปแบบของโขนมูลนิธิฯ ที่ยังคงรักษาจารีตในรูปแบบศิลปกรรมไทย ในการเขียนสีอย่างเทคนิคลายกำมะลอ เทคนิคการเขียนลายรดน้ำ เพื่อถ่ายทอดความงดงามของศิลปกรรมไทยที่นำเสนอผ่านการแสดงโขน โดยจิตรกรรมฉากต่างๆ จะเขียนให้สอดคล้องกับประติมากรรม โดยใส่จินตนาการเข้าไปเพื่อให้สอดรับกับเนื้อเรื่องและประติมากรรม เช่น ฉากดงตาล รวมทั้งฉากม่านพระที่เขียนขึ้นมาใหม่ทดแทนของเดิมที่ชำรุด โดยเปลี่ยนเทคนิคจากการปักเป็นการเขียนด้วยเทคนิคลายรดน้ำ มีองค์ประกอบเป็นรูปพระพุทธเจ้าเป็นประธานและเทพเจ้าต่างๆ ที่มีเนื้อหาอยู่ในวรรณกรรมรามเกียรติ์ เช่น พระนารายณ์ พระอิศวร พระพรหม พระอินทร์ พระพิฆเนศ พระวิษณุกรรม พระอาทิตย์และพระจันทร์
โดยในม่านพระนี้มีการสอดแทรกปริศนาธรรมเข้าไว้อีกด้วย สำหรับความยากง่ายในการสร้างสรรค์แต่ละฉาก หากเป็นภาพที่มีลวดลายเป็นแบบแผนต้องใช้ช่างเขียนที่มีทักษะด้านจิตรกรรมไทยจะต้องมีความรู้ด้านการเขียนแบบประเพณี รวมทั้งมีความเข้าใจในเรื่องนาฏยลักษณ์ คือ ท่าทางการยืน เดิน นั่ง อันเป็นลักษณะเฉพาะตัวตามแบบแผนนาฏศิลป์ไทย มีการผสมผสานทั้งการเขียนแบบศิลปะไทยและสากลเข้าไว้ด้วยกัน เพื่อสื่อความหมายให้ผู้คนทั่วไปสามารถเข้าใจด้วย
ในส่วนของเครื่องโขนก็มีการออกแบบให้มีความวิจิตรตระการตาทั้งพัสตราภรณ์ (เครื่องแต่งกายโขน) และถนิมพิมพาภรณ์ (เครื่องประดับตกแต่ง) จัดทำโดยช่างฝีมือรุ่นใหม่ของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ที่มีทักษะฝีมือจากประสบการณ์และความเชี่ยวชาญมากว่า 10 ปี โดยครั้งนี้มีการสร้างเครื่องแต่งกายของไมยราพและตัวโขนอื่นๆ เพิ่มขึ้น นอกจากความงดงามของงานประติมากรรม จิตรกรรมฉาก เครื่องแต่งกายและเครื่องประดับที่จะปรากฏขึ้นบนเวทีอย่างสวยงามสมการรอคอยสำหรับการแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ตอน “สะกดทัพ”
สามารถติดตามเพิ่มเติมได้ที่ Facebook : Khon Performance โขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ
CREDITS:
PHOTOS: COURTESY OF KHON PERFORMANCE
สามารถติดตามคอนเทนต์อื่นๆ ที่น่าสนใจได้ ที่นี่
